Thời gian gần đây, báo chí và mạng xã hội đã nói khá nhiều về việc vì sao hộ gia đình, doanh nghiệp lắp đặt điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) tự sản, tự tiêu phải thực hiện đăng ký, khai báo. Hầu hết các giải thích xoay quanh lý do “đảm bảo an ninh, an toàn vận hành hệ thống điện quốc gia” – một khái niệm nghe có vẻ xa vời với người dân. Tuy nhiên, dưới góc nhìn chuyên gia, tôi muốn chia sẻ một cách tiếp cận gần gũi hơn: khai báo không chỉ vì hệ thống, mà còn trực tiếp bảo vệ quyền lợi của chính người sử dụng. Vậy vì sao cần khai báo và thực hiện đúng thủ tục pháp lý khi lắp đặt Điện mặt trời mái nhà theo Nghị định 58/2025/NĐ-CP?
1. Điện mặt trời mái nhà phụ thuộc vào lưới điện – đừng nhầm tưởng
Thực tế cho thấy, 90% hệ thống ĐMTMN hiện nay không thể hoạt động độc lập khi mất điện lưới. Nghĩa là: dù giữa trưa nắng gắt, pin mặt trời đang phát công suất cao, chỉ cần ngắt điện lưới, hệ thống cũng lập tức “tắt ngóm”. Điều này là do phần lớn inverter hiện tại được thiết kế để hòa lưới (grid-tied), chứ không tự cấp điện. Giải thích về cơ chế này, đó là tính năng Anti-island nhằm đảm bảo an toàn cho lưới điện và nhân viên sửa chữa điện theo Thông tư số 12/2024/TT-BCT.
Nếu muốn dùng điện mặt trời khi mất lưới, bạn buộc phải đầu tư thêm bộ lưu trữ (pin lithium), bộ biến tần inverter thêm chức năng, bộ chuyển đổi, điều khiển…, chi phí tăng cao gấp nhiều lần. Với phương án sài điện trực tiếp không lưu trữ, phương án này không kinh tế. Chính vì vậy, gần như tất cả đều lựa chọn hòa lưới để tận dụng sự ổn định – đồng nghĩa với việc bạn đang gắn chặt lợi ích hệ thống của mình với lưới điện quốc gia.
2. Chi phí “ẩn” và tác động kỹ thuật – bạn không thấy, nhưng bạn phải chịu
Khi hòa lưới, hệ thống ĐMTMN của bạn không tự nhiên mà chạy “miễn phí”. Thực tế, chi phí hạ tầng điện, chi phí điều tần, điều áp, cân bằng tải… mà lẽ ra bạn phải đầu tư sẽ được chuyển sang cho hệ thống điện chung gánh vác. Đây cũng là lý do nhà nước yêu cầu khai báo, để EVN và cơ quan quản lý nắm số liệu, dự báo phụ tải, từ đó vận hành hệ thống an toàn.
Nếu không có quản lý, sự “ký sinh” này sẽ gây ra nhiều hệ quả kỹ thuật, chẳng hạn như:
Quá điện áp cục bộ, khiến inverter tự ngắt liên tục.
Giảm sản lượng điện thu được (mất tiền lần 1).
Giảm tuổi thọ thiết bị, đặc biệt là inverter (mất tiền lần 2).
Hình ảnh thực tế từ nhiều hộ dân tại các khu vực “bùng nổ ĐMTMN” đã chứng minh điều này.
3. Khai báo – để bảo vệ chính thiết bị và túi tiền của bạn
Một hệ thống điện mặt trời chỉ hoạt động ổn định khi được thiết kế, đấu nối và vận hành trong khuôn khổ pháp luật. Nếu không khai báo, hệ thống của bạn:
Có thể bị ngắt khỏi lưới khi xảy ra sự cố.
Có nguy cơ không được bảo hành, hỗ trợ kỹ thuật từ EVN hoặc đơn vị lắp đặt.
Có thể bị xử phạt theo quy định tại Nghị định 58/2025/NĐ-CP về quản lý hệ thống điện mặt trời mái nhà.
Ngược lại, khi bạn thực hiện khai báo:
Được xác nhận pháp lý, đảm bảo quyền lợi khi có tranh chấp.
Được hỗ trợ kỹ thuật từ đơn vị quản lý lưới để hạn chế sự cố quá áp, mất pha, chập chờn.
Bảo vệ an toàn cho chính gia đình và các thiết bị điện khác trong nhà.
4. Lợi ích chung – lợi ích riêng
ĐMTMN rõ ràng mang lại lợi ích to lớn: giảm hóa đơn điện, góp phần bảo vệ môi trường, giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia. Nhưng để những lợi ích này bền vững, mỗi hộ gia đình cần tuân thủ đúng quy định.
Nói một cách thẳng thắn:
Điện mặt trời của bạn chỉ hoạt động nhờ lưới điện quốc gia.
Bạn đang chuyển một phần chi phí từ túi mình sang hệ thống.
Bạn vừa tác động kỹ thuật lên lưới điện, vừa chịu ảnh hưởng ngược lại từ lưới.
Vậy nên, khai báo không chỉ là nghĩa vụ – mà là quyền lợi thiết thực của chính bạn.
Kết luận
Việc khai báo, đăng ký điện mặt trời mái nhà theo Nghị định 58/2025/NĐ-CP không phải là thủ tục rườm rà vô nghĩa. Đó là bước cần thiết để đảm bảo hệ thống của bạn hoạt động an toàn, ổn định và hiệu quả, đồng thời giúp cơ quan quản lý có giải pháp kỹ thuật phù hợp, bảo vệ lợi ích chung.
Lắp điện mặt trời là một quyết định đúng đắn và mang lại nhiều giá trị. Nhưng để hưởng trọn lợi ích, hãy nhớ: hiểu đúng – làm đúng – khai báo đầy đủ.
